Od 4 czerwca do 14 sierpnia 2022 roku do Matki Bożej na Jasną Górę poszło, pobiegło, pojechało ( tylko nie samochodem czy komunikacją zbiorową) kilkanaście tysięcy pątników. W tym czasie w całej Polsce odbyło się 139 pieszych pielgrzymek, w których wzięło udział ok. 50 tysięcy osób. Zorganizowano 220 grup rowerowych, w których wzięło udział 7 tysięcy pielgrzymów. Niektórzy również wybrali alternatywne sposoby na to, aby wybrać się w to szczególne dla wierzących miejsce. 17 osób zdecydowało się dotrzeć na Jasną Górę konno, 544 osób pobiegło w ramach 20 pielgrzymek, a 1 grupa, która liczyła 35 osób, pojechała na rolkach  do tronu Matki Bożej¹. Jasna Góra jako sanktuarium narodu jest miejscem, do którego Polacy (i nie tylko) pielgrzymują od wieków. Warto prześledzić historię pielgrzymek do Częstochowy, chociaż nie sposób, aby ująć w jednym artykule kompleksowy opis tradycji pielgrzymkowych do tego sanktuarium. Dlatego skupimy się na historii kilku grup pielgrzymkowych, które potwierdzają fenomen i wyjątkowość tego sanktuarium jako celu miliona pątników.

Początki tworzenia się Jasnej Góry jako centra pielgrzymkowego

Masowy udział wiernych w corocznych pielgrzymkach pieszych wyróżnia Jasną Górę spośród innych sanktuariów. Historia pieszego pielgrzymowania na Jasną Górę sięga początków istnienia klasztoru. Duże zorganizowane grupy przybywają tu od XV wieku. Pierwsza zorganizowana pielgrzymka piesza dotarła do sanktuarium w 1434 r., kiedy – po odrestaurowaniu obrazu Matki Bożej zniszczonego po rabunkowym napadzie na klasztor – w uroczystej procesji przeniesiono ikonę z Krakowa do Częstochowy².

Najstarsza pielgrzymka udokumentowana w kronikach wyruszyła natomiast we wrześniu 1626 roku z Gliwic do Częstochowy. Była wyrazem wdzięczności za uratowanie miasta przed wojskami duńskimi podczas wojny trzydziestoletniej. Według miejskich przekazów Maryja rozpostarła wtedy swój płaszcz nad miastem, chroniąc je i zmuszając wrogów do ucieczki.

Po cudownym ocaleniu miasta 80 mieszczan wyruszyło z pielgrzymką do Częstochowy, gdzie 29 września 1626 roku umieścili sztandar z wizerunkiem Maryi. Mieszkańcy Gliwic złożyli w kościele parafialnym ślubowanie, że co roku będą odbywać pielgrzymkę. Jak podają miejskie kroniki, „Matce Bożej to ślubowanie było miłe, a dla mieszczan zbawienne”³.

Druga w chronologii jest piesza pielgrzymka z Kalisza. Po raz pierwszy odbyła się w 1637 roku i nieprzerwanie co roku wędruje na Jasną Górę. Jest to jedyna piesza pielgrzymka w Polsce, podczas której pątnicy drogę w obie strony pokonują pieszo. Trwa od 10 do 19 sierpnia. Pielgrzymi mają do pokonania trasę liczącą łącznie 640 km.

Trzecia to pielgrzymka piesza z Łowicza, organizowana od 1656 roku.

Warszawska Pielgrzymka Piesza

Trasa warszawskiej pielgrzymki liczy 248 km, wędrówka trwa dziewięć dni i kończy się 14 sierpnia. Na szlaku pątnicy odwiedzają m.in. Sanktuarium Matki Bożej Świętorodzinnej w Studziannej, Sanktuarium Pana Jezusa Ukrzyżowanego w Paradyżu i Sanktuarium św. Anny Samotrzeciej w miejscowości Święta Anna. Jest to obecnie jedna z najliczniejszych pieszych pielgrzymek na Jasną Górę. Co roku wyrusza 6 sierpnia z kościoła św. Ducha na Nowym Mieście.

Przemierza swój szlak od 1711 roku. Pierwsza pielgrzymka warszawska wyruszyła jako wyraz podziękowania ludności Warszawy po ustąpieniu epidemii dżumy. Początkowo prowadzona była przez Rzemieślnicze Bractwo Pięciorańskie, później przekształcone w Towarzystwo Pątnicze.

W 1792 roku cała pielgrzymka została wymordowana, co upamiętnia pomnik nad mogiłą pomordowanych znajdującą się w pobliżu wsi Krasice (grupy pielgrzymkowe wizytują mogiłę siódmego dnia pielgrzymki). W 1920 roku, ze względu na sytuację na przedpolach Warszawy oraz rygory stanu oblężenia, pielgrzymka oficjalnie nie odbyła się – mimo tego pielgrzymi wyruszyli również i wówczas, ale ze względu na sytuację w kraju pielgrzymka była tajna i udało się w nią niewiele osób, które przemykały się ukradkiem w kierunku Jasnej Góry. W czasie PRL-u kilkukrotnie podejmowano próby delegalizacji pielgrzymki. Mimo to w pielgrzymce w 1963 roku wzięło w niej udział pięć tysięcy osób. W 2020 roku, podczas pandemii koronawirusa, w pieszej pielgrzymce wzięło udział kilkadziesiąt osób – głównie ojcowie paulini, a także służby medyczne i porządkowe, aby zachować ciągłość w organizacji pielgrzymki⁴.

Z Warszawskiej Pielgrzymki Pieszej w związku ze swoim rozmiarem i tradycjami stopniowo wyłączały się kolejne grupy, z których powstały samodzielne pielgrzymki – Warszawska Akademicka Pielgrzymka Metropolitarna oraz pielgrzymki: nowohucka, radomska, toruńska, rzeszowska, warmińska czy siedlecka.

Komuniści nie zdołali zatrzymać pielgrzymów

Pielgrzymowania nie przerwały nawet represje ze strony władz komunistycznych. Z relacji Czesława Ryszki zawartej w książce „Od Józefa do Maryi. Od Maryi do Józefa” wiemy, że w 1953 r. pielgrzymki zostały zakazane przez władze. Tak jak w czasie okupacji pątnicy wyszli z miasta pojedynczo. Następnie wykonano krzyż z gałęzi brzozy, przyozdobiono koroną cierniową i złożono go jako wotum w Sali Maryjnej na Jasnej Górze.

Szczególnie gorliwie władze zwalczały pielgrzymkę w latach 1958–1963. W 1963 r. komuniści zakazali wszystkich pielgrzymek na Jasną Górę rzekomo z powodu epidemii ospy. Kaliszanie nie podporządkowali się władzom i mimo wydanych zakazów przybyli na Jasną Górę. Jednak, aby uniknąć kontaktów z milicją, bywali ukrywani przez gospodarzy w stodołach.

Z kolei w 1982 r., pomimo stanu wojennego, w pielgrzymce wzięło udział 1500 osób. W drodze pątnicy wysłuchali przemówienia Jana Pawła II, który 11 sierpnia w wygłoszonym w Radiu Watykańskim rozważaniu powiedział, że „pielgrzymka jasnogórska jest świadectwem nadziei”.

Piesze pielgrzymowanie na Jasną Górę wciąż pozostaje światowym fenomenem. Rocznie przybywa do Częstochowy ponad 300 dużych grup, a w nich ok. 250 tys. osób. Do słynnego w świecie sanktuarium wiedzie ponad 55 szlaków pątniczych, którymi przybywa rocznie ok. 350 pielgrzymek.

Od końca lat 70. obserwuje się zdecydowany rozwój ruchu pielgrzymkowego. Mimo wysiłku władz komunistycznych, lata 80. przyniosły gwałtowny wzrost zainteresowania pątniczymi szlakami do tego stopnia, że zaistniała konieczność tworzenia pielgrzymek regionalnych, zupełnie nowych lub wyodrębnionych z już istniejących (np. z pielgrzymki warszawskiej), by ich uczestnikom zagwarantować odpowiednią opiekę duchową i organizacyjną.

Jak podaje Antoni Jackowski w książce „Pielgrzymki i turystyka religijna w Polsce”, o ile w roku 1961 na ogólna liczbę 4 mln osób nawiedzających Jasna Górę przypadało 36 tys. pieszych pątników, o tyle np. w roku 1982 na 5 mln przybywających do Częstochowy było ich już 150 tys. Po przemianach ustrojowych w 1989 r. w 150 pielgrzymkach przyszło 300 tys. pieszych pątników.

Skala pieszego pielgrzymowania w Polsce zwiększyła się gwałtownie wraz z wyborem kard. Karola Wojtyły na papieża. W dniach 4–6 czerwca 1979, kiedy Jan Paweł II pierwszy raz jako głowa Kościoła odwiedzał Ojczyznę i Jasna Górę, wokół sanktuarium zgromadziło się około 3,5 pielgrzymów, z których spora część przyszła pieszo⁵.

Dlaczego pielgrzymki są narodowym fenomenem?

Na Jasną Górę wiedzie ponad 55 szlaków pielgrzymkowych, liczących ponad 100 kilometrów. W sumie liczą one ponad 15 tys. kilometrów. Najdłuższe trasy pokonują pielgrzymi z Pomorza zachodniego i z Warmii – 500–600 kilometrów. Większość pielgrzymek diecezjalnych wędruje zróżnicowanymi trasami, w grupach lub tzw. członach, w Częstochowie łącząc się w jedną pielgrzymkę⁶.

Najwięcej pątników gromadzą obchodzona 15 sierpnia uroczystość Wniebowzięcia NMP i święto Matki Bożej Częstochowskiej przypadające na 26 sierpnia. Największe grupy, liczące ok. 10 tys. osób, przybywają z Warszawy, Radomia, Krakowa i Tarnowa.

Coroczne pielgrzymki obejmuje swoim zasięgiem cały kraj – od Bałtyku do Tatr. Choć nie ma w tym nic z uroków wypoczynku na zagranicznych plażach, święte wędrowanie nie traci na popularności.

I dlaczego tyle osób co roku decyduje się na taki trud, a często cierpienie (idąc kilkadziesiąt kilometrów dziennie, bardzo trudno uniknąć przetarć i odcisków na stopach), aby dotrzeć do Najświętszej Maryi Panny?  Na to pytanie najlepiej znają odpowiedź osoby, które decydują się na ten wielki, a zarazem przepiękny i potrzebny trud.

Zapraszamy do lektury wrześniowego (2022) numeru naszego e-magazynu: SIEJMY

PRZYPISY:

[1] Ateia – statystyki

[2] A. Jackowski, Jasnogórskie pielgrzymowanie bez granic, Częstochowa 2005, s. 15.

[3] Op. cit., s. 87.

[4] Tradycja pieszych pielgrzymek na Jasną Górę, https://dzieje.pl/dziedzictwo-kulturowe/tradycja-pieszych-pielgrzymek-na-jana-gore (dostęp: 16.09.2022).

[5] Piesze pielgrzymki na Jasną Góre – światowy fenomen, https://deon.pl/kosciol/piesze-pielgrzymki-na-jasna-gore-swiatowy-fenomen,402998 (dostęp: 16.09.2022).

[6] S. Traczyk, Vademecum Pielgrzymujących na Jasną Górę, Lublin 2000, s. 63.